خلوت گزینی حکیم باشی در کهک

محمدبن ابراهیم معروف به صدرالدین و صدرالمتألهین مشهور به ملاصدرا از فیلسوفان برجسته ایرانی در قرن یازدهم هجری است. وی از شاگردان شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهائی، میرداماد و ابوالقاسم میرفندرسکی بود ملاصدرا پس از ترک اصفهان به قم رفت و در قریه کهک واقع در دامنه کوه در چهارفرسنگی قم به تهذیب نفس و ریاضت مشغول شد و در خانه‌ای مشغول به زندگی شد که امروز می‌تواند محلی برای جذب گردشگرانی باشد که به قم سفر می‌کنند.

خانه ملا صدرا در کهک در منتهی الیه غرب این روستا در محله چال حمام واقع است و پیرامون آن را خانه‌های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه کرده‌اند و ساختمان آن به دوره صفویه مربوط می‌شود.

برای یافتن خانه ملاصدرا کافی است به انتهای بافت سنتی روستا برویم. در انتهای یکی از مسیرهای هلالی شکل روستا به خانه ملا صدرا می‌رسیم. ساختمان مذکور در داخل یک باغ قرار داشته که هم اکنون قسمت زیادی از آن توسط خانه‌های همجوار اشغال شده است.
به نظر می‌رسد کارکردی که امروز این بنا برای جذب گردشگر دارد، حداقل ظرفیتی است که می‌توان برای آن در نظر گرفت. شاید به خاطر همین ارتقای کارکردها یا بازگرداندن بنا به حالتی که زمان ملاصدرا بود، طرح جامع خانه ملاصدرا از ۹۲ در دستور کار اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری قم قرار گرفت و در حال حاضر مراحل مرمت این خانه در حال انجام است.

عناصر شاخص خانه ملاصدرا

خانه ملاصدرا در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۲۱ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در حال حاضر خانه ملاصدرا شامل یک گنبد و سه صفه است که به همراه قسمت‌های مرمت شده اطراف، به عنوان خانه حکیم ملاصدرا مورد بازدید قرار می‌گیرد.

الحاقات و تصرفات بعدی در ادوار مختلف، تغییرات و صدمات کالبدی فراوانی را بر مجموعه باغ و بناهای همجوار وارد ساخته است اما خوشبختانه مجموعه در کل از پتانسیل فراوانی برخوردار بوده که اولین آن‌ها همان چهار صفه با پی‌رنگ‌ها و شواهد باقی مانده از کل اثر است.
دومین عنصر شاخص مجموعه بنایی موسوم به عصاری است که در شمال غربی باغ قرار دارد که دارای ارزش معماری و فن‌اوری بالایی است. سومین بنا بنای کوچکی است که در شمال شرقی باغ قرار دارد.

شاخص دیگر مجموعه، عارضه طبیعی است به نام چال آقا که در جنوب غربی باغ قرار دارد و توسعه روستا را در این قسمت محدود کرده است.

عامل دیگری که بر ارزش‌های مجموعه افزوده است، رشته قنات پر آبی است که در این محدوده ظاهر می‌شود

محوطه اصلی این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در رأس گنبد آن، شیشه‌های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می‌کند

تزئینات بنای این خانه شامل گچ‌بری شبه سجاده‌ای و مشبک‌های گچی در نورگیرهاست. گچ بری‌های ساده با کاربندی‌های زیبای سقف فضای معماری عصر صفویه را برای هر بیننده‌ای تشریح می‌کند. محوطه اصلی این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در رأس گنبد آن، شیشه‌های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می‌کند.

عامل دیگری که بر ارزش‌های مجموعه افزوده است، رشته قنات پر آبی است که در این محدوده ظاهر می‌شود از این رو با توجه به موارد اشاره شده به نظر می‌رسد که می‌توان با حفظ و مرمت این مجموعه باستانی و توجه کافی به عارضه طبیعی ارزشمندی مانند چال آقا و تأسیساتی چون قنوات بر ارزش و اعتبار مجموعه باغ و خانه ملاصدرا افزود.
زمان اقامت ملاصدرا در کهک

بر اساس آنچه روایت شده است دوران خلوت‌گزینی ملاصدرا در کهک را ۷ و به قولی ۱۵ سال دانسته‌اند. با بررسی اجمالی ارقام و تاریخ فوق می‌توان سال ۱۰۲۰ هجری قمری را میانگین احتمالی سال‌هایی دانست که ملاصدرا در کهک بوده است.

ملاصدرا به دنبال تأسیس مدرسه خان در شیراز و درخواست امام قلی خان حاکم فارس با موافقت شاه عباس از کهک به شیراز وطن خود بازگشت و در مدرسه خان به تدریس پرداخت ولی در سن ۵۸ سالگی و به قولی در ۷۰ سالگی در بصره دار فانی را وداع گفت.

امروز کهک شهری است که نزدیک سه هزار نفر جمعیت ثابت دارد با ویلاهای رنگارنگ و بافتی که دیگر شبیه به زمان ملاصدرا نیست. خانه ملاصدرا با سقف گنبدی و نمای خشت و گل، مقصد بسیاری از گردشگرانی است که به بخش کهک وارد می‌شوند.

---