قلعه کنگلو؛ شاهکاری از دوران ساسانی در سوادکوه

 این بنا از یک هسته مرکزی و دو بازو تشکیل شده وهمچون عقابی با بال های خودنمایی می‌کند. دژ کنگلو از پلان منحصر بفردی در میان قلاع و استحکامات دفاعی ایران برخوردار است که با بهره‌گیری از تکنیک‌های بومی البرز ساخته شده و دارای معماری اشکانی- ساسانی است.

از این دژ سازه‌هایی با پلان چهار گوش و بقایای اندودکاری با کاوش باستان شناسی بیرون آمد که نشان می‌دهد برای ذخیره آب و مایعات ایجاد شده است.
معماری قلعه کنگلو مربوط به دوره ساسانی و مصالح بکار رفته درآن از جنس سنگ و گچ نیم کوب است.اندود گچ با خاکی که دارای اکسید آهن است نمای سرخ فام دژ کنگلو را سبب شده که البته در دهه اخیر شاید به دلایل تغییرات آب و هوایی و دخل و تصرف انسانی در طبیعت و اقلیم منطقه، کمی این سرخی کاسته و دگرگون شده است.

این قلعه در استتار طبیعی بالای دره باستانی آرم و در شکاف بخشی از رشته کوههای البرز در سوادکوه قرار دارد و همین یکی از دلایلی بوده که از دستبرد و تجاوز بیگانگان و غارتگران در امان مانده است.
در محوطه پیرامون قلعه، گورهایی رو به قلعه یا قله "خرونرو " مورد کاوش قرار گرفته که متعلق به اعصار آهن و دوره ساسانی هستند. از مهمترین کشفیات این محوطه نگین انگشتری است که واژه فرحی به معنی خوشبختی و شادکامی بر روی آن به وضوح قابل رویت است  

قلعه کنگلو در جنوب رشته کوه خِرو نِرو با ارتفاع 3620 متر قرار دارد. بومیان خِرو نِرو را چِکِل به معنی چکاد کوه و صخره دست نیافتنی می‌نامند و به باور آنان، چِکِل آنقدر بلند است که خورشید هر روز برای طلوع از زیر آن بالا آمده و در هنگام غروب از یال غربی چِکِل پایین می‌رود.

این رشته کوه حد شرقی استان مازندران با استان سمنان و شرقی ترین بخش سوادکوه است. نکته جالب توجه اینکه خط رأس قلعه کنگلو دقیقا با وسط رشته کوه خِرو نِرو تنظیم شده و پلان و فرم خاص این دژ، گمانه‌هایی مبنی بر کاربرد نجومی دژ کنگلو و چِکِل را تقویت می‌کند که نیازمند بررسی‌های اخترشناسان و محققین این بخش است.

با توجه به شواهد موجود و ساختار معماری این بنا می‌تواند نیایشگاه ، بنای یادمانی، کوشک سلطنتی، تفرجگاه و ... باشد و با توجه به وجود ساختار باقی مانده از سازه‌های ذخیره آب به طور حتم این قلعه در گذشته محل زندگی بوده است.
کنگِلو در زبان محلی مازندرانی به کنگِلی هم معروف است.کَنگِلی در زبان مازندرانی به زنبور گفته می‌شود. شاید به دلیل اینکه کندوی زنبور عسل همیشه یادآور و الهام بخش دژ و قلعه هست و قلعه کنگلو هم تشبیه به آن شده است.

واژه "لی یا لو" در زبان مازندرانی به معنی غار یا اِشکفت است مانند اسامی غارهای پلنگِ لی، دیوِلی، بِزِلی و.. که در صفحات البرز دیده می‌شوند.

---