تیمچه صرافیان شهرستان آباده روایتگر تاریخ تجارت در ایران

شهرستان آباده از شهرهای شمالی استان فارس به‌شمار می‌رود که به واسطه قرار گرفتن در مسیر ارتباطی شیراز به اصفهان، وجود باغ‌ها و مزارع فراوان، معادن متعدد و آثار فرهنگی و تمدنی و تاریخی جایگاهی مهمی در فرهنگ، هنر و اقتصاد فارس و ایران دارد.

به استناد کاوش‌های باستان شناسی، سکونت در محدوده فعلی آباده به هزاره اول قبل از میلاد باز می‌گردد اما توسعه و ترقی آن تقریبا از زمانی که کریم خان زند، شیراز را پایتخت ایران کرد، شروع شد. در میان آثار تاریخی به جا مانده از دوره‌های مختلف تیمچه صرافیان آباده شکوه و جلوه‌ای خاص دارد و در حال حاضر به عنوان ششمین بازارچه صنایع دستی ایران فعال است.
تیمچه (کاروانسرای کوچک) صرافیان آباده اثر به جا مانده از دوران قاجار در 2 طبقه و 36 حجره، محلی برای داد و ستد بوده است. این بنا حدود 120 سال پیش به دست توانای استاد رضا یزدی در بافت قدیم شهر (بازار کهنه) ساخته ‌شده است. مساحت عرصه این بنا حدود 1080 متر مربع، اعیانی دو طبقه حدود 1050 متر مربع است.

 درب ورودی تیمچه از جنس چوب که حاشیه و چهار چوب آن به طرز زیبایی منبت‌کاری شده است و دو کوبه روی آن قرار داشته که کوبه سمت چپ مخصوص آقایان وکوبه سمت راست مخصوص خانم‌ها بوده‌است. سر در ورودی بنای تیمچه به صورت نیم دایره با اشکال شیر و گل و بوته گچکاری شده است.
آب این ساختمان از چاه تامین می‌شده، از درب ورودی که وارد می‌شویم دو حجره در چپ و راست وجود دارد که محل کسب دو برادر بوده و روی سر این دو حجره هم دو اتاق است که محل استراحت بوده‌ است. این ساختمان در دو طبقه ساخته شده که از اتاق‌های بالا برای استراحت تجار و مسافرین استفاده می‌شده‌است.

حوض سنگی بسیار زیبایی هم به ابعاد3 در 4 متر در وسط حیاط واقع است. در ضمن درب حجره‌ها هم به صورت کشویی به طرف بالا و پایین باز و بسته می‌شود و سقف آنها به وسیله چوب‌های حاشیه دار زیبایی به اندازه 30در20 سانتی متر پوشیده شده‌است و کف آنها با خشت‌های آجری مربع شکل فرش شده‌ است.
مالک اصلی ساختمان حاج محمد صادق لطفعلی‌خان بوده که بعدها وی این بنا را به یک نفر شیرازی به نام حاج باقر می‌فروشد و از او به دو پسرش حاج احمد و حاج محمود صرافیان به ارث می‌رسد. آنها در این تیمچه به داد و ستد وبازرگانی مشغول می‌شوند و کالاهایی از قبیل چای،کشمش، فرش، بادام، کتیرا صادر می‌شده و بیشترین واردات آنها خشکبار بوده است.

در وسط حیاط این ساختمان قپانی (ترازویی) بزرگ وجود داشته که اجناس تجاری به وسیله آن وزن می‌شده‌است. همچنین این دو برادر برای نذر خود در ایام سوگواری سید و سالار شهیدان (ع) بانی مراسم خطابه، تعزیه و روضه خوانی در این محل بوده‌اند که منبری قدیمی از آن زمان هنوز در این ساختمان موجود است.
یکی از حجره‌های این تیمچه به قرائت خانه مشهور است که محلی برای خواندن نشریات و روزنامه‌های منتشر شده در آن روزگاران بوده است.

در مورد نامگذاری این تیمچه به نام صرافیان اینگونه گفته شده که چون این دو برادر از تجار متمول و سرشناس بوده‌اند و همچنین در زمینه شناسایی پول‌های خارجی تبحر داشته‌اند به آنها لقب صراف داده‌اند و صرافیان فامیل آنها شده و این تیمچه نیز به همین نام باقی ‌مانده ‌است.

این بنا به شماره 1932 در سال 1376 ثبت آثار ملی ایران شده و هم اکنون در تملک میراث فرهنگی و شهرداری آباده ‌است. این بنا به عنوان نخستین بازارچه دائم صنایع دستی شمال استان فارس و ششمین بازارچه دائم صنایع دستی کشور در آذرماه 94 با حضور بهمن نامور مطلق افتتاح شد.
وی شکل‌گیری بازارچه‌های دائم صنایع دستی همچنین راه‌اندازی حراجی‌های صنایع دستی را از اقدامات موثری دانست که تاثیر به سزایی در رونق و توسعه صنایع دستی دارد و تیمچه صرافیان آباده نه تنها صنایع دستی این شهر بلکه صنایع دستی استان فارس را رونق می‌دهد.

به گفته معاون صنایع دستی کشور، صنایع دستی برای عرضه به بازارهای دائمی نیاز دارد که تیمچه صرافیان آباده می‌تواند محل مناسبی برای رواج منبت و گیوه این شهرستان باشد.

در مردادماه امسال مصیب امیری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس از اجرای عملیات مرمت طبقه فوقانی تیمچه صرافیان آباده به عنوان ششمین بازارچه دائمی صنایع دستی کشور خبر داد.
به گفته وی این بنای تاریخی که به عنوان ششمین بازارچه دائمی صنایع دستی کشور محسوب می‌شود، در دو طبقه بنا شده که طبقه پایین آن با کاربری بازارچه صنایع دستی راه‌اندازی و طبقه فوقانی آن با اعتبار 750 میلیون ریال توسط میراث فرهنگی فارس دردست مرمت است.

آنطور که امیری گفته است این طبقه پس از اتمام عملیات اجرایی مرمت، به منظور توسعه صنایع دستی شهرستان آباده در اختیار هنرمندان و صنعتگران این شهرستان قرار می‌گیرد.

---